Berria.info

2009-11-18

Lehendabizi, gustatuko litzaidake azaltzea zein den zure lanpostua gaur egun, eta zer harremana duzun Iker zentroarekin.

Biarritzeko Mediatekan lan egiten dut eta denbora berean klaseak emaiten ditut. Aurten Baionako Institutu Unibertsitario Teknologikoan emanak ditut eta orain ikastetxe batean.

Duela hamar bat urte, doktorego tesia irakurri eta gero, CNRSeko IKER zentroan sartu nintzen edo, hobeki erran, sartu ninduten, hau da garai hartako arduradunek. Badira bi motako bazkideak : bazkide iraunkorrak eta bazkide elkartuak edo asoziatuak.

Ni bazkide asoziatua naiz, bainan ez dakit zein den bien arteko egiazko diferentzia. Dakidan gauza bakarra da ikergune horren izenpean nik egin ikerketa guziak ez direla soldatapeko lanak.

Bestalde ikergune horretako bazkide izaiteak nere ikerketa-artikuluak CNRSeko IKER laborategiari lotua den Artxiker liburutegi numerikoan argitaratzeko aukera emaiten dit. Ikerketa-artikulu bat argitaratzen dudan bakoitzean IKER deritzan Euskarari eta Euskal Testuei buruzko ikergunearen aipamena CNRSeko webgune horretan agertzen da automatikoki nere deituraren azpian.

Zergatik erabaki duzu Veleiako idazkunei buruz ikerketa egitea ?

Duela bi urte inguru idatzi nion Henrike Knörri. Ezagutzen nuen eta pertsona oso adeitsua zen. Jakin nahi nuen ea zer gertatzen zen aurkikuntza horrekin. Eta berak berehala erantzun zidan erranez ez kezkatzeko eta pazientzia pixka bat ukaiteko.

Bainan afera horretan gelditu zen. Zenbait hilabete geroago, 2008ko abenduan oker ez banago, Diputazioko txosten famatuak Internet-en agertu ziren. Orduan, jakin-minak bultzaturik, berehala hasi nintzen, buru-belarri, txosten horiek guziak irakurtzen eta aztertzen eta baita ere garai hartan agertzen joaiten ziren argazki guziak ordenagailu baten bidez arakatzen.

Alderdi filologikotik egin duzu ikerketa. Zure espezializazioa Onomastika dela uste dut. Idazkunak zure espezializazioaren barruan sartzen dira ?

Gaizki informatua zara edo gaizki informatu zaituzte. Euskal Ikasketetan doktorea naiz. Euskarari eta euskal testuei buruzko aspektu guziak ikertzen ditut, eta horietan onomastika eta toponomastika agertzen dira.

Beraz, euskarari, « proto-euskara »-ri eta Erdi Aroko euskarari lotuak diren gai guziak nere espezializazioaren barnean sartzen dira eta ikertzen ditut. Azken urte hauetan CNRSeko Artxiker liburutegi numerikoan 44 ikerketa artikulu argitaratuak ditut, euskal hizkuntzari buruzkoak, gehienak frantsesez idatziak direnak bainan baita ere euskaraz eta gazteleraz.

Ikerketa-artikulu horietarik hogeita hamarreko bat nazioarteko aldizkari zientifiko batzuetan argitaratuak izan dira, hau da Euskal Herrian, Portugalen, Espainian, Frantzian, Galizian eta baita ere Armeniako Errepublikan.
 

Nagusiki, idazkunen benetakotasuna ezin dela filologiatik epaitu, diozu. Hain zuzen ere Lakarrak eta Gorrotxategik defenditzen dutenaren kontra. Zergatik? Idazkunak, hau da, testu idatziak badira, filologoek edo hizkuntzalariek epaitu beharko dituzte, ezta ?

Ez. Filologia gizarte zientzia bat da. Ez da zientzia zehatz bat. Beraz beti dudatxo bat geldituko da. Bi hizkuntzalari horiek aldarrikatzen dutena ez da zehatza. Bi autore hauen iritzi pertsonal bat da. Arkeologiak eta laborategiko analitikek beti gaina hartuko diote filologiari.

Komunitate Zientifikoaren aditu guziek aspalditik onartutako oinarrizko printzipio batean oinarritzen da errealitate hori. Henrike Knörrek printzipio hori osoki onartzen zuen eta nik ere bai. Aipatzen dituzun bi autore horiek protestatzeko eskubide osoa dute. Adierazpen askatasuna da. Bainan protestatzea ez da argudio bat.

Orduan egia jakiteko zer egin behar da ? Laborategiko analitikak egin behar dira. Zenbaitek ez dute nahi analitika horiek egin daitezen. Jarrera hori ezin ulertuzkoa iduritzen zait eta batez ere oso arraroa eta susmagarria.

Zure iritziz, nolanahi ere, idazkunak benetakoak dira. Faltsuak direla ez delako erabat demostratu, ala garai hartakoak izan daitezkeela iruditzen zaizulako ?

Azterketa linguistikoa oso teknikoa da. Nere iritziz benetakoak izan behar dute, besteak beste, garai hartakoak izan daitezkeelakotz. Adibide bakar bat publikoak uler dezan. DENOS inskripzioa.

Gorrotxategik idazten du ez dela posible denoc irakurtzea eta, ene iduriko, arrazoin du. Autore horrek eransten du pertsona-izen bat izan litekeela bainan ezezaguna zaiola. Bainan orduan zer da ? Erantzuna : antroponimo zelta bat dugu izen hori bainan mundu osoan zehar hamar bat adituk bakarrik ezagutzen dute. Zelta hizkuntzen oso maila handiko adituak dira. Adibidez Xavier Delamarre ikerlariak bere obretarik batean, Celtica Antiqua Selecta Inscriptionum titulua daramana, izen zelta hori aipatzen du.

Galdera xinple bat : nola da posible balizko faltsutzaile batek edo batzuek izen zelta hori ezagutzea eta Diputazioko txosten-egile guziek ez ? Nola da posible balizko faltsutzaile batek edo batzuek mundu osoan zehar hamar bat adituk bakarrik ezagututako izen zelta hori ezagutzea ?

Nihaurek aitortu behar dut duela sei hilabete ez nuela izen hori ezagutzen eta neretzat ezuste handia izan zela. Eta hori ez da adibide bakarti bat. Horrelakoak badira batzu, tankera berdinekoak. Nola da posible balizko faltsutzaileek Diputazioko txosten-egileena baino erudizio handiago bat, eta urrundik, ukaitea ?

Galdera xinplea. Bainan erantzuna ? Norbaitek hori esplikatzen ahal badit orduan nik diotsot : « chapeau l’artiste ! » frantsesez erraiten den bezala.

Neurri batean, euskal hizkuntzalaritzaren lerro nagusi eta onartuenaren aurka egiten ari zara. Beste era batera esanda, egungo bi hizkuntzalari ospetsuenen aurka. Haien autoritate akademikoa zalantzan jartzen duzu ? Eztabaida hainbat urtez luzatuko dela diozu. Zergatik ?

Galdera asko. Goazen punduka. Hasteko, barkatuko nauzu, bainan ni ez noa euskal hizkuntzalaritzaren lerro onartuenaren aurka. Zenbaitek hori ulertu badute, orduan gaizki ulertu dute edo ez dute nere ikerketa-artikulua ongi irakurri. Ulertu behar dena alderantzizkoa da.

Ongi irakurtzen badute ikusiko dute oso maila handiko euskalari ospatsu batzuen teoria gehienak nere ikerketatik osoki, edo bederen parte handiz, indartuak atzeratzen direla, adibidez Lafonenak, Gavelenak eta Lacomberenak, Mitxelenarenak ahantzi gabe, eta abar luze batenak.

Bigarrenik. « Egungo bi hizkuntzalari ospatsuenez » mintzatzen zara. Bainan ez duzu izenik aipatzen, orduan nor dira bi ospatsuenak ? Nere ikerketa-artikuluan hizkuntzalari ospetsu asko aipatzen dira, denak oso maila handikoak eta behin baino gehiagotan egungoak direnak. Orduan nor dira « egungo bi ospetsuenak » ? Eta zergatik bi eta ez hiru edo lau ?

Hirugarrenik. Autoritate akademikoa ? Einsteinek bere teoria famatua eta zinez ezin sinetsizkoa asmatu zuelarik ez zuen « autoritate akademiko »-rik batere. Bulego ilun batean menpeko langile purtzil eta pobre bat zen – gutun-azalak zigilatzen zituen… – dirurik gabe eta denek mespretxatua. Zenbait urte geroago Einsteinek erran zuen : garai hartan « autoritate zientifiko » bat izan banintz ez nuen seguruenik deus aurkituko…

Champollionek, bera ere dirurik eta deus gabe, alde batetik bestera eta denek mespretxatua, karaktere hieroglifikoak deszifratu zituelarik eta egiptoera klasikoa ulertu zuelarik ba gizonak eskale tankera zuen eta ordu arte garai hartako « jakintsu handienak » egunero haretaz trufatzen edo burlatzen ziren. Gaur egun ba ote dakizu nola deitzen ziren « jakintsu handi » eta « autoritate akademiko » horiek ? Nik ez.

Orduan zer da autoritate akademikoa ? Nik ez dakit zer den kontzeptu dudatsu, lanbrotsu eta pretenzioso hori. Hemen denak doktoreak eta ikertzaileak gara. Eta doktoreak ez direnek ere guk bezainbat balio dute ikerketaren munduan, neretzat bederen ez da duda izpirik. Zerbait aurkitzeko behar da oroz gainetik bilatu.

Egun batez De Gaullek ikergune bat bisitatzen zuela bota zuen : beno ikertzaileak ikusiak ditut. Orain nahi nituzke aurkitzaileak ikusi… Ikerketaren munduan, mota guzietako tituluak, graduak edo funtzioak, ohoreak edo dominak baino garrantzitsuagoak dira azken finean ideiak, argudioak eta frogak, ezta ?

Laugarrenik. Eztabaidaren luzapena. Itsaso Hileko Eskuizkribuen kasuan, orain dela bi mila urte inguru idatzitakoak eta XX. mendean aurkitutakoak, eztabaida zientifikoak berrogei urte iraun zuen eta polemika ikaragarria izan izan. Veleiakoa, afera horrekin konparatuta, ez da deus. Eztabaiba zientifikoak, egiazko eztabaida bat balinbada, urteak eta urteak irauten ohi ditu.

Autoritate politiko batek edo akademiko batek ezin du erabaki noiz bukatzen den eta noiz agortua den eztabaida zientifiko bat. Hori zientzia-fikziozko filmetan edo filma komikoetan eta behar bada Espainiako Estadoan posible izango da, bainan errealitatean hori ez da posible.

Datorren urtean kalitate handiko aldizkari zientifiko batean publikatuko dela diozu. Zein da aldizkari hori ? IKER laborategiko ikerlariek Gorrotxategi eta Lakarraren ondorioak babestu dituzte. Zure artikulua deskalifikatzen dutela iruditzen zaizu ?

Goazen punduka. Dakikezun bezala, gaia eta afera hau oso delikatua eta polemikoa da. Beraz mementoko ezin dizut erran zein den aldizkari hori. Baditut bi posibilitate : Penintsulako aldizkari zientifiko batean argitaratzea – aldizkariaren arduradunek jadanik baimena eman dute – edo, bigarren posibilitatea, Europako beste herrialde bateko aldizkari zientifiko batean argitaratzen ahalko litzateke – beste aldizkari horren arduradunak ez lirateke argitaratze horren aurka. Normalki argitaratuko da, nahiz-eta beti posible den ezusteren bat gertatzea.

Aise uler dezakezun, ezin dut izenik aipatu zeren-eta nere ikerketa-artikulua argitara dadin eragozteko presio handiak izango baitira, ez da duda izpirik. Aldiz erran dezakedana zera da : pozik nago zeren-eta orain bertan Philologia Hispalensis deritzan oso maila handiko aldizkari bateko batzorde zientifikoak ofizialki jakinarazi baitit duela urte bat aurkeztua nuen beste ikerketa-artikulu bat, Euskal Herriko antzinako hizkuntz egoerari buruzkoa, onartua izan dela.

Bigarrenik. IKER laborategiko ikerlariak, bainan nortzuk ? Nik Internet-en testu bat, anonimo, oso orokor eta zehatz gabekoa dena, irakurri dut bainan ez da nominatiboki izenpetua. Ni ere IKER laborategiko ikerlari asoziatua naiz eta ez dut deus izenpetu ezta ikusi ere. Bestalde, nola dakizu zuk testu anonimo eta zehatz gabeko hori nere ikerketen aurka doala ?

Nere izena, nere deitura eta nere ikerketa-artikuluak, ezta haietarik bakar bat ere, ez dira sekulan aipatuak testu horretan. Bestalde, ez da inolako izenik aipatzen, ezta bat ere, eta, erran bezala, testua ez da nominatiboki izenpetua, anonimoa da.

Orduan nik bederen ez dakit nori zuzendua den. Rodriguez Colmenero eta Fernandez Ochoa katedradunei ? Ulrike Fritz egiptologo alemaniarrari ? Edward Cecil Harris arkeologo ospetsuari ? Nori ? Ez dakit.

Testu oso orokor horretan « mundu zientifikotik kanpo edo honen bazter eremuetan » diren pertsona ezezagun batzuez mintzatzen da. Beraz hemen segur den gauza bakarra da testu horrek ez duela deus ikustekorik nere ikerketa zientifikoekin. Nolanahi ere, hemen anonimatotasuna eta testuaren zehaztasun eza zinez harrigarriak dira, ikerkuntzaren maila honetan bederen. Arraroa zinez.

IKER laborategiko ikerlari gehienek aspalditik elkar ezagutzen dugu, besteak beste gehienak Iparraldekoak direlakotz, eta badakit oso zintzoak eta serioak direla eta badakit norbaiti zerbait erran behar diotelarik, idatziz edo ahoz, beti erraiten diotela.

Bainan orain arte, haietarik bihi batek ez ditu nere ikerketa-artikulua eta hor aipatzen diren argudioak zalantzan jarri, ezta argudio bat ere. Orduan pentsatzekoa da nere argudioak onartzen dituztela. Ni beti eztabaidatzeko prest nago, bainan serioski. Adibidez, aditu unibertsitario batek, nere artikuluan aipatzen dudana, Julen Manterola deitzen den maila handiko aditu batek idatzi dit hizkuntz pundu bat oso teknikoa eztabadaitzeko. Ez da arazorik. Nik eztabaida eta kritika serio guziak onartzen ditut.